Scrabble to gra słowna, w którą może grać od 2 do 4 graczy. Polega na układaniu słów na planszy przy użyciu 7 płytek z literami (o różnej wartości punktowej), którymi dysponuje każdy gracz. Układane słowa, które muszą być ze sobą powiązane, przypominają budowanie krzyżówki. Celem graczy jest uzyskanie możliwie największego wyniku, dlatego każdy gracz stara się zdobyć jak największą liczbę punktów. W tym celu należy wykorzystywać wartości liter, a także premiowane pola znajdujące się na planszy. Im większe umiejętności graczy, tym więcej punktów mogą oni zdobyć. Najlepsi uzyskują nawet 800 punktów i więcej.
Historia gry
Wynalazcą gry był amerykański architekt Alfred Butts, który na początku lat 30-tych XX wieku, zmagając się z bezrobociem, zdecydował że wymyśli nową grę planszową. Na początku gra ta nosiła nazwę „Lexiko”, potem Butts zmienił ją na „Criss Cross Words”. Niestety poszukiwania producentów, którzy chcieliby nabyć patent tej gry nie powiodły się, gdyż producenci nie byli tym zainteresowani, mało tego – uważali grę za nudną. Butts w końcu sprzedał prawa pewnemu wielbicielowi gier, emerytowanemu urzędnikowi, Jamesowi Brunotowi. Ten wprowadził kilka zmian do pomysłu Buttsa i nazwał grę „Scrabble”, co oznacza szukać gorączkowo, po omacku. Początkowo Brunot produkował grę własnoręcznie, później jednak, w roku 1948, prawa do gry nabyła firma Selchow & Righter, która zaczęła produkować Scrabble na skalę masową. Obecnie prawa autorskie do nazwy Scrabble są w posiadaniu firmy Mattel, a także firmy Hasbro (USA, Kanada). Jest to jedna z najbardziej popularnych gier słownych na świecie.
Elementy gry
W pudełku z grą znajdują się:
• plansza,
• płytki z literami (100 sztuk),
• stojaki na litery (4),
• woreczek bawełniany na litery.
Planszę rozkładamy na środku miejsca przeznaczonego do gry. Następnie każdy z graczy ustawia swój stojak na literki na wprost siebie. W woreczku znajdują się wszystkie płytki z literami alfabetu (98), a także dwie płytki zwane „blankami” (czyste, bez żadnej literki). Na każdej płytce oprócz „blanków”, w prawym dolnym rogu, widnieje określona liczba punktów odpowiadająca każdej literze. „Blank” może zastąpić dowolną literę, jednak nie ma on żadnej wartości punktowej. Gracz, który wykorzysta w swoim słowie „blanka”, układając go na planszy musi powiedzieć jaka literka się za nim kryje. Ustalenie to będzie ważne do końca gry.
Gracze losują z woreczka po jednej literze – ten, kto wyciągnął literkę najbliższą pierwszej literze alfabetu, rozpoczyna grę. Płytki z literami wędrują z powrotem do woreczka. Następnie gracze losują po siedem płytek i ustawiają je na swoich stojaczkach w sposób niewidoczny dla innych. Gra odbywa się zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Należy wziąć długopis i kartkę papieru, aby jedna osoba zapisywała punkty graczy po zakończeniu każdego ruchu.
Reguły gry
Ułożenie pierwszego słowa jest zadaniem pierwszego gracza. Musi on utworzyć z dwóch lub więcej płytek słowo, a następnie ułożyć je w ciągłej linii, poziomo lub pionowo, tak, by jedna z płytek znalazła się na samym środku planszy (pole z gwiazdką).
Kolejny gracz, jak i każdy następny, może dołożyć jedną lub kilka płytek z literami do słowa, które jest już ułożone na planszy, albo może utworzyć nowe słowo o długości co najmniej dwóch literek. Na koniec każdego ruchu, po ułożeniu słowa na planszy, gracz losuje z woreczka taką samą ilość płytek, jaką przed chwilą wyłożył, przez co ma na stojaczku zawsze siedem liter. Grający może wykorzystać swój ruch na wymianę dowolnej liczby płytek bądź też opuścić kolejkę. Wtedy kolejka przechodzi na następnego gracza. Gra się jednak kończy, kiedy wszyscy gracze opuszczą kolejkę dwa razy pod rząd.
Jeśli ułożone na planszy płytki łączą się z innymi płytkami na sąsiadujących ze sobą polach, to muszą tworzyć z nimi całe, mające sens słowa. Gracz otrzymuje punkty za wszystkie nowoutworzone przez siebie wyrazy, jak również za słowa zmodyfikowane w wyniku swojego ruchu. Liczbę punktów oblicza się biorąc pod uwagę wszystkie ułożone lub uzupełnione w danym ruchu wyrazy, dodając wartości tworzących je liter. Przy liczeniu punktów należy pamiętać o polach premiowych, na których grający postawił swoje płytki.
Pola premiowe
Na planszy, która składa się z kwadratowych pól, znajdują się specjalne pola, dzięki którym ułożone na nich słowa zdobywają więcej punktów.
Są to następujące pola:
• premie literowe – pole o kolorze jasnoniebieskim podwaja wartość litery położonej na tym polu, a pole o kolorze ciemnoniebieskim wartość tę potraja;
• premie słowne – pole jasnoczerwone sprawia, że jeśli choć jedna z literek układanego słowa zostanie na nim postawiona, to suma punktów całego wyrazu zostanie podwojona, gdy natomiast płytka z literką znajdzie się na polu ciemnoczerwonym – wartość punktowa wyrazu zostanie potrojona.
Przed podwojeniem lub potrojeniem wartości wyrazu muszą zostać uwzględnione najpierw premie literowe (o ile ułożone słowo znajduje się zarówno na polach premii literowych jak i premii słownych). Ważne: każda z premii obejmuje tylko ten ruch, w którym grający kładzie na polu premii płytkę z literką. Raz wykorzystana premia jest już później nieważna.
„Blank” zawsze ma wartość równą zero. Położony na polu premii literowej (podwójnej lub potrójnej) wciąż ma wartość zerową. Jeśli grającemu uda się w jednym ruchu ułożyć na planszy wszystkie siedem płytek, wtedy otrzymuje on premię specjalną w wysokości 50 punktów. Premia ta, po wcześniejszym uwzględnieniu wszystkich możliwych premii literowych i słownych, jest dodawana do wyniku gracza.
Tworzenie nowych słów
Słowa w grze można tworzyć na kilka różnych sposobów:
1) poprzez dołożenie płytki (lub kilku płytek) na początek lub koniec znajdującego się już na planszy wyrazu, albo zarówno na początku tego słowa, jak i na końcu – np.: na planszy widnieje już słowo myje, a po dołożeniu odpowiednich literek (z przodu i z tyłu tego wyrazu) otrzymujemy słowo umyjemy;
2) ułożenie wyrazu pod kątem prostym do słowa, które znajduje się już na planszy – nowy wyraz musi wykorzystywać jedną z liter należących do ułożonego wcześniej słowa;
3) ułożenie słowa równolegle do słowa istniejącego już na planszy w sposób, aby stykające się płytki również tworzyły pełne słowa;
4) nowy wyraz może dodać literę do słowa już istniejącego, tworząc przy okazji kolejny nowy wyraz;
5) połączenie dwóch leżących w jednej linii wyrazów literami tak, aby stworzyć jeden nowy wyraz, np.: między słowo sam i słowo chód dokładamy literkę o, co daje nowy wyraz – samochód (o ile między tymi słowami jest miejsce na jedną literkę).
Dozwolone słowa
W grze „Scrabble” dopuszczalne jest korzystanie ze wszystkich słów, które znajdują się w słowniku języka polskiego, z uwzględnieniem wszelkich poprawnych form gramatycznych. Wyjątkiem są słowa zaczynające się od wielkiej litery, a także będące skrótami, przedrostkami lub przyrostkami, czy też wymagające użycia łącznika albo apostrofu.
W trakcie turniejów PFS (Polska Federacja Scrabble) oraz w grze przez Internet, korzysta się z Oficjalnego Słownika Polskiego Scrabblisty (OSPS), w którego bazie danych zawarte są wszystkie dozwolone w grze słowa.
Po ułożeniu wyrazu, ale jeszcze przed zapisaniem punktów oraz przejściem kolejki na następnego gracza, jest możliwość zakwestionowania poprawności danego słowa. Wtedy można sprawdzić je w słowniku. Jeżeli natomiast okaże się, że ułożone słowo jest niedozwolone, to grający musi zabrać z planszy ułożone przez siebie litery – niestety traci przy tym kolejkę, która przechodzi na następnego uczestnika gry.
Koniec gry
Gra jest zakończona, jeśli z woreczka zostały wyjęte wszystkie literki, a jeden z grających wykorzystał ze swojego stojaka wszystkie płytki. Gra kończy się również, kiedy gracze opuszczą z rzędu dwie kolejki.
Jak podliczone zostaną wszystkie punkty, wyniki każdego z graczy zmniejsza się o sumę punktów, które widnieją na niewykorzystanych płytkach znajdujących się na ich stojaczkach. Jeżeli gracz wykorzystał wszystkie litery, to do jego wyniku dodaje się sumę punktów z niewykorzystanych przez pozostałych graczy płytek.
Wskazówki:
• w trakcie jednego ruchu można przedłużyć już istniejące na planszy słowo z obu jego stron;
• w grze to samo słowo może być użyte więcej niż raz;
• w jednym ruchu nie można dokładać płytek do różnych słów (w różnych miejscach planszy);
• gdy podczas jednego ruchu utworzonych zostanie kilka słów, to punkty liczone są za każde słowo, a wartość punktowa liter wspólnych liczona jest oddzielnie dla każdego wyrazu;
• w trakcie gry nie jest dozwolone korzystanie ze słownika, można z niego skorzystać dopiero po ułożeniu słowa i zakwestionowaniu go.
O powodzeniu w grze, oprócz pomysłowości i spostrzegawczości decyduje także właściwe planowanie zawartości swojego stojaka na literki, czyli układanie słów nie tylko w celu zdobycia największej liczby punktów w bieżącym ruchu, ale też by pozbyć się ze stojaczka niewygodnych liter, zwiększając tym samym szansę na ułożenie wysoko premiowanych wyrazów w następnych ruchach.
Życzymy udanej zabawy!